Leget
Het Bosch' protocol tussen 1500 en 1700
door J.N. Leget|
De uitgave "Het Bosch' Protocol, een praktische handleiding"1) beperkt zich tot de vrijwillige rechtspraak over de periode 1367 tot de eerste helft van de zestiende eeuw. Het Bosch' protocol [beter ware "secretariële protocol"] heeft sedert het einde van de vijftiende eeuw een ontwikkeling doorgemaakt, waarbij typen van akten verdwenen en andere typen hun intrede deden. Van de typen akten die ontstaan, vallen o.m. te vermelden de erfdelingen en de momboirstellingen. Deze erfdelingen die in de periode vóór 1500 in een verkapte vorm aanwezig zijn2), worden over de periode 1467 t/m 1635 vermeld in een aparte reeks.3) Dit type akten vindt men ook terug in de delen van de regulaire reeks van het protocol4), terwijl de erfdelingen uitsluitend in het regulaire protocol vermeld worden vanaf 1636.5) De momboirstellingen worden vermeld in zes delen over de periode 1554 t/m 1808.6) Deze momboirstellingen omvatten akten van aanstelling tot voogd over minderjarigen. Voorts verlenen schepenen toestemming tot het aangaan van erfdelingen, waarbij de onmondigen partij zijn, terwijl ook toestemming verleend wordt tot het verkopen van goederen der minderjarigen [bv. delging van schulden] en het aankopen van goederen tot behoef van de minderjarigen.7) Voorts staan voor onderzoek ter beschikking een reeks van de processen-verbaal van uitwinning en een reeks van minuten van vest-akten na uitwinning.8) Het Bosch' protocol is voorzien van een index, die echter hoogst summier is. Er wordt slechts de naam van de eerste comparant vermeld, terwijl de omschrijving van de akte in enkele woorden is samengevat. Het weergeven van een meer gedetailleerd uittreksel van de akten zal een zeer tijdrovende opgave zijn.9) Behalve de hiervoor genoemde reeksen valt nog te vermelden de reeks van de zestigste penning, die aanvangt in 1699. Hierin worden transporten van huizen en grondstukken beschreven. Om een zo goed mogelijk beeld van deze transporten te verkrijgen is het raadzaam de stadsrekeningen te vergelijken met de registers van de zestigste penning.10) Hoewel er in de vijftiende eeuw in de Meijerij zeer vele schepenbanken ontstonden, werden nog steeds zeer veel akten door inwoners van de Meijerij voor secretarissen te 's-Hertogenbosch gepasseerd. Vooral inwoners van Den Dungen, die alleen ter plaatse en in St-Michielsgestel, Schijndel en Berlicum gegoed waren, treft men in het Bosch protocol aan.11) De bevolking van Den Dungen is uitgebreid geïnventariseerd en beschreven.12) | 94 |
| Noten | |
| 1. | Drs. Geertrui van Synghel, Het Bosch' protocol, een praktische handleiding. Uitgave Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening en Stadsarchief 's-Hertogenbosch. Werken met Brabantse bronnen 2, 's-Hertogenbosch 1993. Eerdere publikaties zijn: Dr. M.H.M. Spierings, Het schepenprotocol van 's-Hertogenbosch 1367-1400, Uitgave Stichting Zuidelijk Historisch Contact, Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland, LIX, Tilburg 1984; Drs. C.G.M. Smit, Latijnse akten uit het Bossche protocol, een paleografische inleiding, eigen uitgave 1991; Drs. C.G.M. Smit, Middeleeuws Latijn, grammatica voor beginners met oefeningen, eigen uitgave 1992. |
| 2. | Men vindt dan familieleden die goederen verkopen of kopen op enkele data die dicht bij elkaar liggen of samenvallen. |
| 3. | De nummers 1841 t/m 1857 bestaan vrijwel uitsluitend uit erfdelingen. |
| 4. | In nr. 1393 van het Bosch' protocol zijn vanaf folio 228 nagenoeg alleen erfdelingen vermeld. |
| 5. | Uit de nummers 1550 t/m 1650 zijn de erfdelingen en approbatie van erfdelingen (1638-1709) verzameld en in regestvorm weergegeven. |
| 6. | Het betreft de delen 1922 t/m 1927 (15541808). |
| 7. | Oorspronkelijk was het aantal momboirs vier: twee van vaderszijde en twee van de kant van de moeder. |
| 8. | Nrs. 1810 t/m 1817 (1419-1753), resp. nrs. 1818 t/m 1840 (1565-1752). |
| 9. | De registers van de erfdelingen zijn in regestvorm verschenen, evenals het eerste deel van de momboirregisters. Deze uitgaven zijn ter inzage in het Stadsarchief van 's-Hertogenbosch en in de studiezaal van het Centraal Bureau voor Genealogie te 's-Gravenhage. |
| 10. | Omstreeks 1670 is het schepenprotocol gesplitst in twee reeksen: de ene reeks omvat transportakten, veelvuldig gekoppeld aan hypotheekakten en schepengeloften, d.w.z. leningen die door schepenen aangegaan zijn. De andere reeks bestaat uit "allerhande akten". Deze registers worden, behalve met hun nummer uit de reguliere reeks, aangeduid met "de testamentis". Afhankelijk van de schepenbank zal deze splitsing vroeger of later plaatsgevonden hebben. In Den Bosch vond dit op 1 maart 1685 plaats. |
| 11. | Den Dungen zelf had geen schepenbank! |
| 12. | L. van Minderhout, Zes eeuwen Den Dungen, een studie van de geschiedenis van de Dungense huizen, Uitgave Drukkerij van Gerwen, Den Dungen 1976. L. van Minderhout, Genealogie van Den Dungen, deel 1 en II, Uitgave Drukkerij van Gerwen, Den Dungen 1991. |
Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant 9 (1994) 94
Bossche Encyclopedie |